Trong mắt tôi, anh trai là một người có gu xem phim điển hình của nam giới. Anh thích đủ các thể loại giật gân, hành động, kinh dị, nhưng bảo xem một bộ phim thể loại nhẹ nhàng, thư giãn hơn thì có thể ngủ ngay sau 15 phút. Thế nhưng một dạo nọ, anh lại là người nhắn tôi rằng "nhất định phải xem CODA", "nhớ xem Begin Again" hay là "xem Hometown Cha-Cha-Cha đi!". Tất cả đều là những bộ phim có nhiều yếu tố tình cảm tâm lý, trái ngược hẳn với những gì tôi nghĩ về anh.
Tôi bất ngờ và giật mình nhận ra mình không hiểu về anh thế nào. Nhưng mặt khác tôi cũng bất ngờ với chính sự bất ngờ của mình. Tại sao trước nay tôi vẫn thường nghĩ rằng con trai thì thường thích phim hành động, hay phim tình cảm là địa phận của riêng con gái?
Sau một vòng đi qua các hội nhóm và trang mạng xã hội, tôi có thể xác nhận rằng đó không chỉ là suy nghĩ của riêng tôi, mà thậm chí là của nhiều người ở các quốc gia khác nhau. Vì vậy trong bài viết này, tôi đi tìm vài lời giải thích để phần nào thỏa mãn thắc mắc trên của mình.
Sở thích của bạn có thể là kết quả của khuôn mẫu tư duy
Nếu không chủ động dành thời gian phân tích và phản biện (mà trong hầu hết các hoạt động hàng ngày của chúng ta là thế), bộ não sẽ ưu tiên ghi nhớ các thông tin thân thuộc, mà ở đây là các định kiến hay khuôn mẫu tư duy.
Một trong số đó là nhận thức của chúng ta về cấu trúc xã hội nhị nguyên, rằng giới tính được phân chia thành nam-nữ. Nam-nữ còn tiếp tục được mã hoá thành thành "phái mạnh" (có tính cạnh tranh, sẵn sàng chiến đấu) và "phái yếu" (dịu dàng, thấu hiểu, biết cách chăm sóc). Cách phân chia này chỉ mới được đem ra bàn luận mạnh mẽ trong vài năm gần đây, nên về cơ bản đây vẫn là các chuẩn mực về giới mà xã hội trông đợi.
Các nhà làm phim cũng không tránh được điều này. Có thể thấy qua cách nhiều đạo diễn nam (chiếm hơn 70% trong toàn ngành) phản ánh nhãn quan nam giới (male gaze) trong nhiều bộ phim anh hùng, hay hành động. Chẳng hạn như James Bond ở thời kỳ đầu được khắc họa theo hình tượng mà xã hội bấy giờ muốn hướng tới: làm được những công việc mà không nhiều người có thể thực hiện, và "sát gái".
Hay ta cũng thể thấy điều đó qua cách nước Nhật phân chia truyện/phim chuyển thể của mình theo giới tính. Ví dụ:
- Shounen: nhắm đến nam thanh thiếu niên, thường có nhiều phân cảnh hành động
- Shoujo: nhắm đến nữ thanh thiếu niên, ít pha hành động hơn, tập trung vào tình tiết kịch tích, lãng mạn và đặc biệt là một tình yêu lý tưởng
- Seinen: nhắm đến nam giới trưởng thành - trên 18 tuổi, chứa nhiều cảnh hành động và bạo lực với sắc thái nghiêm trọng hơn hoặc đen tối hơn so với shounen, hoặc nội dung có nhiều yếu tố liên quan đến tình dục
- Josei: nhắm đến nữ giới trưởng thành - trên 18 tuổi, là một phiên bản người lớn hơn của shoujo
(Theo định nghĩa của New York Public Library.)
Về phía người xem, trí nhớ của họ vô thức ưu ái các chi tiết khắc họa các chuẩn mực về giới thân thuộc với mình. Ví dụ, nam giới ở nhiều quốc gia phải thực hiện nghĩa vụ quân sự. Họ biết nhiều về vũ khí và quy tắc chiến đấu hơn, do đó nhiều khả năng họ dễ tiếp thu nội dung của một bộ phim hành động hơn so với giải mã một câu chuyện tình lãng mạn.
Điều này được minh chứng qua một nghiên cứu được thực hiện trên 160 người, bao gồm cả đàn ông và phụ nữ. Ban đầu họ được cho xem các clip dài 30 phút của hai bộ phim, Notting Hill (thể loại lãng mạn) và Die Hard with a Vengeance (phim hành động). Sau đó họ sẽ được yêu cầu làm một bài kiểm tra bất ngờ với khoảng 30 câu hỏi về những gì mình đã xem. Chẳng hạn như họ có nhớ tên và màu mắt của các nhân vật, tên của các địa điểm được nhắc đến trong phim không. Cuối cùng, họ được hỏi rằng mình thích các bộ phim này đến mức nào.
Kết quả cho thấy giới nam ghi nhớ nhiều tình tiết trong phim hành động hơn là những câu chuyện tình lãng mạn. Nữ giới thì ngược lại. Lúc này người xem nào sống đúng theo khuôn mẫu giới được khắc hoạ thì nhiều khả năng sẽ thích thể loại phim tương ứng.
Như vậy, việc "nam thích phim hành động, nữ thích phim lãng mạn" đúng một phần là do bản năng, một phần là do ảnh hưởng từ kỳ vọng của xã hội. Chúng ta dần hình thành sở thích của bản thân từ bé mà không nhận thức rằng mình đang bị chúng đóng khung.
Khi bạn xem phim, hormone giới tính cũng làm việc
Một nghiên cứu vào năm 2004 của trường Đại học Michigan cho thấy đàn ông và phụ nữ phản ứng hoàn toàn khác nhau trong một phân cảnh thuộc phim “Bố Già: Phần II”. Tại phân cảnh này, nhân vật chính Vito Corleone đoạt lại quyền lực sau khi giết chết một kẻ thù.
Mức testosterone ở các nam giới vốn đã có hàm lượng testosterone cao sẽ tạm thời tăng thêm khoảng 30%. Đồng nghĩa với việc trong một khoảng thời gian nhất định sau đó, động lực thể hiện sức mạnh, quyền lực, ham muốn tình dục của họ được đẩy lên cao, áp đảo nhu cầu liên kết xã hội.
Trong khi đó, mức testosterone ở các nữ giới có testosterone cao lại giảm xuống. Đó là chưa kể những những người có hàm lượng testosterone thấp hơn.
Trong cùng thí nghiệm, một nhóm nam nữ khác cùng xem một bộ phim tài liệu về rừng Amazon. Kết quả, mức hormone giới tính của họ gần như không có gì thay đổi sau khi xem phim.
Giáo sư tâm lý học Oliver Schultheiss nhận định, đây là một trong những cơ sở giúp giải thích tại sao một số nam giới, cụ thể là có hàm lượng testosterone cao, có thể thích các thể loại phim hành động, giật gân nhiều hơn.
Tuy nhiên, khảo sát nào cũng có hạn chế và xã hội không đứng yên
Điểm đáng chú ý trong nghiên cứu của ĐH Michigan nhắc ở trên là các tác giả không đưa ra kết luận ngay về mối quan hệ giữa sự thay đổi hormone của nữ giới khi xem phim và thể loại phim họ yêu thích.
Việc testosterone giảm ở nữ khi xem phim hành động trong nghiên cứu có thể do bộ phim họ được xem có nhân vật chính là nam giới, khiến họ khó đồng cảm hơn. Các nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng hormone này sẽ tăng nếu họ xem các phim có nhân vật nữ thực hiện các phân cảnh hành động. Nhưng mức độ có thể sẽ không nhiều bằng nam giới, vì hàm lượng testosterone ở nữ giới trung bình vẫn thấp hơn ở nam giới.
Như vậy, một mặt nào đó cách phân chia sở thích xem phim theo giới tính không đúng hoàn toàn. Chúng nên được phân loại theo động lực xã hội hoặc đơn giản là nhu cầu giải trí nhất thời của người xem.
Như trong nghiên cứu nói trên, kết luận cuối cùng được đưa ra là: “Những người có xu hướng tìm kiếm liên kết xã hội sẽ thích xem những bộ phim lãng mạn. Còn những người đang cần tìm kiếm cảm giác giải toả về quyền lực sẽ thích phim chứa nhiều cảnh hành động và bạo lực hơn.”
Ngoài ra, xã hội đã và đang có nhiều thay đổi. Cùng với sự quan tâm hơn về quyền nữ hay bình đẳng giới, khuôn mẫu về giới đang dần dần linh hoạt hơn. Trong vài năm gần đây, nhiều phim hành động, phim anh hùng đã có nhân vật chính là nữ giới. Nhiều phim hành động không chỉ có các cảnh hành động đơn thuần mà chứa nhiều yếu tố tâm lý, xã hội,… Chúng không còn nhắm đến khán giả chủ yếu thuộc về một nhóm giới tính duy nhất nữa.
Một nghiên cứu được công bố gần đây trên Frontiers in Psychology cũng cho thấy: Có những yếu tố trong phim mà cả nam và nữ đều thích với mức độ gần như ngang nhau, chẳng hạn như hài hước, tâm lý tội phạm, giật gân, kinh dị. Nó trái với định kiến rằng nữ giới thích những thứ nhẹ nhàng, hài hước, còn nam giới thích những thứ giật gân. Nói cách khác, mọi người có xu hướng phóng đại sự khác nhau về sở thích giữa hai giới.
Như vậy, "nam thích phim hành động, nữ thích phim lãng mạn" là đúng, nhưng chỉ đúng một phần.
Kết
Vì ảnh hưởng từ cơ chế sinh học, kỳ vọng xã hội và cách các bộ phim khắc hoạ các kỳ vọng đó, chúng ta khó tránh được khuôn mẫu "nam thích phim hành động, nữ thích phim lãng mạn". Hay mở rộng ra là nam thích phim kinh dị, chiến tranh, khoa học viễn tưởng,... Nữ thích phim tình cảm, tâm lý, chính kịch,...
Tuy nhiên, bằng việc nhận ra sở thích của bị đóng khung thế nào, các khán giả có thể bắt đầu chủ động mở rộng gu xem phim và làm dày thêm đời sống tinh thần của mình.
Còn đối với các nhà sản xuất phim, việc chọn bỏ giới tính ra khỏi nhân khẩu học của nhóm khán giả họ muốn nhắm tới có thể gây nhiều bối rối. Nhưng xét cho cùng, một bộ phim thu hút không hẳn là bộ phim có thể vuốt ve sở thích của người xem, mà là bộ phim đánh động được các cảm xúc cốt lõi nhất của con người, thứ không cần được chia theo giới tính.