Ký ức của con người là một tổ hợp hết sức phức tạp. Có khi nó rất cụ thể và chi tiết, cũng có khi nó lại bị bóp méo và chẳng hề đáng tin. Có những điều không vui mà ta cứ “ghim” mãi, thế mà tới cái cơ bản cần nhớ như đường xá và tên của người khác thì đôi khi lại quên béng.
Cách mà ta nhớ lại ký ức cũng kỳ lạ không kém. Thỉnh thoảng, chúng ta sẽ mơ về quá khứ và đôi lúc còn “ngửi” được chúng. Đương nhiên không thể không kể đến cách mà chúng ta hồi tưởng bằng âm nhạc, chẳng hạn như ký ức về thuở bé vòi mẹ mua kem mỗi lần nghe tiếng nhạc từ xe đẩy, hay những ngày ngồi trong tiệm net chơi Audition khi nghe bài hát Sweet Dream của Jang Nara.
Bằng cách nào mà âm nhạc lại tác động mạnh mẽ đến trí nhớ của ta đến thế?
Não dễ dàng truy hồi ký ức dựa trên nhịp điệu
Vùng hồi hải mã (hippocampus) của não bộ giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành, lưu trữ và truy hồi ký ức. Đối với những bệnh nhân mắc chứng alzheimer (mất trí nhớ), đây thường là khu vực đầu tiên bị ảnh hưởng.
Tuy nhiên, chúng ta đi qua rất nhiều sự kiện trong đời và số lượng ký ức của một người là không tưởng. Vì vậy, việc truy hồi chúng không phải là điều dễ dàng.
Lúc này, âm nhạc sẽ trở thành một trong những cách để bạn “mở khóa” ký ức thông qua các “tín hiệu” đã được mã hóa. Các “tín hiệu” này bao gồm giai điệu bài hát, cách gieo vần và hình ảnh mà từ ngữ trong bài hát gợi lên. Nghiên cứu trên các nhạc sĩ cũng cho thấy, âm nhạc củng cố các liên kết neuron tại vùng hồi hải mã, giúp họ dễ dàng nhớ lại những ký ức liên quan đến bản nhạc hơn.
Nó cũng như cách mà bạn nhớ được thứ tự của các chữ cái khi ngân nga bài hát “A,B,C,D,E,F,G” hay gương mặt của một ca sĩ thông qua đoạn điệp khúc bắt tai mà họ từng hát vậy.
Âm nhạc kích hoạt cảm xúc đi kèm ký ức
Khi nghe bản nhạc gắn với một cảm xúc nhất định, chẳng hạn như bài hát mà bạn thường nghe sau khi thất tình, thì về sau mỗi khi nghe lại bản nhạc ấy, ký ức về nỗi buồn sẽ quay trở lại giống như một loại phản xạ có điều kiện.
Điều này diễn ra nhờ vào tác động của âm nhạc đến hạch hạnh nhân (amygdala), đóng vai trò trong việc xử lý ký ức đi kèm với cảm xúc. Ký ức gắn với cảm xúc càng mãnh liệt, bạn càng dễ dàng nhớ lại nó hơn. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng cảm xúc đóng vai trò trong các giai đoạn cụ thể của quá trình ghi nhớ từ mã hóa (encoding), củng cố (consolidating) và nhớ lại (recalling).
Âm nhạc kích hoạt chuyển động đi kèm ký ức
Ngoài hồi hãi mã và hạch hạnh nhân đã kể trên, âm nhạc còn kích hoạt vùng tiểu não (cerebellum) - chịu trách nhiệm xử lý các ký ức liên quan đến chuyển động.
Chẳng hạn, khi bạn chơi nhạc cụ hoặc khiêu vũ, tiểu não sẽ giúp bạn điều khiển tư thế, cân bằng và phối hợp các chuyển động khác nhau, cũng như ghi nhớ chúng.
Các ký ức về chuyển động âm nhạc cũng vì thế thường khó quên và dễ truy hồi hơn. Trong nghiên cứu về chứng suy giảm trí nhớ (dementia), đã từng có trường hợp bệnh nhân dù đã mất hẳn ký ức về quá khứ, nhưng kỹ năng chơi piano lại ít bị ảnh hưởng.
Kết
Bởi mối liên hệ sâu sắc với trí não mà ngoài chức năng giải trí, âm nhạc còn được ứng dụng ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống, như giáo dục, y học (chữa bệnh alzheimer) hoặc gần gũi hơn là giúp chúng ta thư giãn và tăng khả năng tập trung.
Ở Vietcetera, chúng tôi có cả một chuyên mục dành riêng cho âm nhạc - nơi mà bạn có thể tìm thấy những dòng nhạc, nghệ sĩ, tác phẩm tiêu biểu và khám phá cách mà loại hình nghệ thuật này khiến cuộc sống của chúng ta trở nên phong phú hơn.