"Nghệ sĩ của thập kỷ", "Phụ nữ trong âm nhạc", "Người thay đổi cuộc chơi nhạc Pop", "Một trong những người viết nhạc vĩ đại nhất nước Mỹ còn sống".... là những lời tán tụng mà các nghệ sĩ, giới phê bình dành cho nữ ca sĩ, nhạc sĩ Lana Del Rey.
Nhưng ít ai biết rằng, âm nhạc không hẳn là lựa chọn đầu tiên của “sầu nữ” Del Rey. Trong bài phát biểu tại lễ trao giải Variety Hitmakers’ Decade Award, nơi Lana được vinh danh giải thưởng của thập kỷ, cô nói:
Cách tôi sống đời mình là thi ca, làm tình là di sản và sáng tác âm nhạc ở giữa.
Hai thành tố quan trọng nhất để Lana Del Rey đoạt lấy vinh quang được ẩn dụ một cách tài tình: cuộc đời - thi ca, tình yêu/tình dục - di sản. Viết lên những khúc tình si và trình diễn là niềm hạnh phúc trên hành trình "từ sinh đến tử" (Born to Die). Thực ra, câu nói này từng xuất hiện trong bài Salamander, thuộc tập thơ Violet Bent Backwards Over the Grass của chính Lana ra mắt năm 2020.
Vậy, Lana Del Rey đã trở thành nhà thơ như thế nào? - Và liệu ta học được gì về viết lách từ "nữ hoàng nhạc lụy"?
Biến của người thành của mình
Susan Sontag khuyên chúng ta hãy đọc nhiều và đọc sâu trước khi bắt tay viết ra một ý tưởng nào đó thành tác phẩm. Nhưng đọc sách dường như mới chỉ là bước đầu trong tiến trình sáng tạo. Thấu hiểu, kết nối và chuyển hóa những điều ta đọc được cũng hết sức quan trọng. Nói nôm na, chúng ta phải biến văn của người thành văn của mình.
Lana Del Rey là một ví dụ hoàn hảo cho điều này. Cô đọc văn chương của Vladimir Nabokov, Walt Whitman, Sylvia Plath; thấm nhuần âm nhạc của Elvis Presley, Johnny Mitchell; vay mượn ca từ của Tom Petty, Snoop Dogg, Patsy Cline, David Bowie... và từ từ chuyển hóa thành của riêng mình.
Dù "tái sử dụng" lại các cấu trúc, ngôn ngữ hay chất liệu âm nhạc của những nghệ sĩ đi trước nhưng Lana luôn tạo ra được giọng điệu, và tự sự của riêng mình. Cô thậm chí, còn cung cấp thêm cách hiểu, cách cảm từ những chất liệu tưởng chừng đã đóng đinh trong đầu khán giả.
Không chỉ thi ca và âm nhạc, Lana Del Rey còn biến điện ảnh, hội họa trở thành những chất liệu trong sáng tác của mình. Họa phẩm của Norman Rockwell, cuộc đời của Picasso trở thành nguồn cảm hứng để Lana Del Rey đưa vào những sáng tác một cách ấn tượng.
Trong một cuộc trò chuyện với tờ Washington Post, Lana cho biết cô học tập những người chuyên nghiệp đã làm việc trong một thời gian dài. Không chỉ học từ sách vở, đi xem show của Bob Dylan, ghé qua nhà Joan Baez (rồi vô tình học hát), tham dự hội hội nghị về âm nhạc… cũng là cách học hỏi rất tốt cho sự nghiệp và đam mê đang theo đuổi.
Ghi lại tất cả suy nghĩ trong đầu
Lana Del Rey luôn tìm đến các cộng sự (nhà soạn nhạc Rick Nowels, Emile Haynie, nhà sản xuất âm nhạc Jack Antonoff...) bằng những đoạn ghi âm trên điện thoại. Đó là những đoạn acapella ngầm chứa cả giai điệu, ca từ, ý tưởng để phát triển một thứ gì đó to lớn hơn chỉ là một bài hát đơn thuần.
Nhưng chính Lana là người thích giấy trắng mực đen, muốn ghi lên những cuốn sổ tay, đánh máy bất cứ thứ gì xảy ra trong đầu. Những câu chữ đôi khi sâu sắc, đôi khi vô nghĩa như “hôm nay mình chẳng làm gì cả. Hôm nay mình còn chưa giặt đồ” một ngày nào đó đã/và sẽ trở thành chất liệu quý giá để Lana sáng tạo nên những tuyệt phẩm.
Lana thường viết nhạc trên xe hơi của mình, giữa những chuyến đi về trên các đại lộ. Cô thường thu âm lại những giai điệu, hoặc ca từ trên điện thoại; có khi ngồi bên bàn làm việc, viết ra hoặc gõ lên máy những dòng chữ. Nó có thể bị lãng quên hoặc vô nghĩa, nhưng với Lana, đó là những hòn ngọc ẩn chờ được mài dũa thành tác phẩm lớn.
Lana cũng thành thật chia sẻ rằng: "Đừng sợ, hãy viết ra sự thật.” Viết ra sự thật, vừa là bài học kinh nghiệm vừa là thành tích đáng tự hào của Lana. Điều này giúp cô “tiếp tục duy trì sự thật của cá nhân mình, trong thời điểm mà những điều thành thật thường bị ngờ vực và hiếm khi được coi trọng.”
Bên cạnh việc nói ra sự thật, việc ghi lại nhất thiết phải dựa trên một yếu tố quan trọng: dựa trên tự sự của một người nhất định.
Lana nhấn mạnh, hành động vật lý của việc viết lại (bằng bút hoặc máy đánh chữ…) và phải đến từ góc nhìn, quan điểm và tâm tư của chính mình. Sự nhất quán này sẽ tạo ra sự kết nối của những câu chuyện, những tác phẩm cũng là để bồi đắp cho chính tâm hồn của mỗi người.
Mọi thứ viết ra đều có giá trị
Sau khi trình diễn ca khúc Hope Is a Dangerous Thing for a Woman Like Me to Have — But I Have It, tại Hollywood Bowl (2019), Lana Del Rey tư lự nói, "Hm, một ca khúc thú vị để biểu diễn trên sân khấu."
Đây có lẽ là một phản tư của Lana. Nữ nhạc sĩ chia sẻ, có những sáng tác cô viết cho mình, hoặc cần phải viết ra mà không nhất thiết phát hành hay trình diễn. Với Lana Del Rey, viết giống như thiền định và cũng là một liệu pháp để chữa lành.
Và tất nhiên, những thứ cô ghi lại không phải là thứ bỏ đi mà sẽ được sử dụng (tái chế) vào một lúc nào đó. Viết là làm giàu; mỗi dòng chữ là của cải. Ngay cả những thứ đã viết ra chưa hoặc không được sử dụng đến đều là tài sản không mất đi giá trị.
Những bài hát cũ, thậm chí đã bị rò rỉ trên mạng từ 10 năm trước có thể một ngày xuất hiện trong album của Lana. Một giai điệu, một vài ca từ bài hát cũ có thể trở thành chất liệu cho những sáng tác tiếp theo vì Lana chưa sử dụng hết “tài nguyên” của nó.
Trong cuộc trò chuyện với nhà sản xuất âm nhạc Jack Antonoff trên tạp chí Interview Magazine, Lana chia sẻ, thi ca đến với cô với dạng thức đầy đủ nhất của sáng tạo. Nếu không tìm được một giai điệu tuyệt vời, những ca từ cô viết ra sẽ trở thành những bài thơ. Chẳng có thứ gì là bỏ đi trong tiến trình sáng tạo cả.
Có người nói Lana Del Rey là nhà thơ cải trang ngôi sao nhạc pop. Điều này không hề sai, bởi cô có một sức mạnh ngôn từ - thứ cô học được, miệt mài thực hành cho đến khi tạo ra tác phẩm.
Bằng việc viết ra sự thật và chạm đến thẳm sâu của "ảo tưởng điên rồ", kể câu chuyện của riêng mình, Lana đã tạo ra những "vần thơ" lấp lánh như thế này:
"Tôi vốn chẳng phải là một cô gái tuân theo thói thường. Mẹ bảo tôi giống như con tắc kè hoa.... Chúng tôi chẳng có gì để mất, chẳng hối tiếc điều gì, chẳng còn gì để khát khao ngoài biến cuộc đời này thành một nghệ phẩm. Sống nhanh. Chết vội. Hoang dại. Vui vẻ." (Ride, Lana Del Rey.)