Năm 1996, chính trị gia người Pháp Jacques Delors từng bàn về giáo dục và trực tiếp trả lời câu hỏi ‘học để làm gì?’ Trong bản Báo cáo Giáo dục: Một tài sản đang được cất giấu tiềm ẩn, ông chỉ ra 4 rường cột của việc học gồm: Học để chung sống; Học để biết; Học để làm; và Học để làm người (Học để tồn tại.) Jacques Delors cũng nhấn mạnh, học tập là suốt đời.
Ngày nay, giáo dục phát triển hơn rất nhiều nhưng đi kèm với đó là những thách thức, áp lực cũng như những khát khao đổi mới sáng tạo. Những nhà giáo dục, các cơ quan ban ngành…. và cả xã hội đều góc nhìn, cách tiếp cận để thúc đẩy nền giáo dục Việt Nam phát triển.
Những người nghệ sĩ trẻ lại có cách tiếp cận riêng về chủ đề này. Dự án nghệ thuật cộng đồng Tiếp Bước Tiến cho thấy những góc nhìn độc đáo của người nghệ sĩ về giáo dục Việt Nam.
Ba tác phẩm mới của Nam Long, Mai Vũ, và JiJi & MinMin thuộc dự án Tiếp Bước Tiến cho chúng ta một hình dung và ước mơ khác về giáo dục.
"Khi mình chơi thì mình muốn học hơn"
Nam Long là một cậu bé học lớp 4 và đặc biệt yêu thích lập trình. Cậu cùng hai bạn nữa cùng nhau sáng tạo một trò chơi giúp cho việc học đánh chữ trên máy tính trở nên vui hơn.
Nam Long cũng là thành viên nhỏ tuổi nhất tham gia dự án nghệ thuật cộng đồng Tiếp Bước Tiến. Xuất phát từ ý tưởng "học chữ như chơi", cậu bé muốn lập trình ra một trò chơi để các bạn nhỏ tuổi cùng nhau say sưa vừa vui vừa học.
"Tại vì khi mình chơi thì mình sẽ muốn học hơn mà," Nam Long nói, từ góc nhìn một cậu học sinh đang ngồi trên ghế tiểu học. Nam Long suy nghĩ về giáo dục, nhưng trên thực tế, cậu để ý đến việc học và sự học hơn. Và bằng tâm hồn của một cậu nhóc, những niềm vui thích học tập và khám phá, cũng như lập trình của cậu bé đều rất... màu nhiệm.
"Kiểu như là muốn bắn ra ma thuật thì mình phải đánh chữ ra một câu thần chú nào đó liên quan đến nhiều chủ đề khác nhau," Nam Long chia sẻ, "Ví dụ như một câu gì đó liên quan tới bảo vệ môi trường ấy."
Hiện tại Nam Long và hai người bạn của mình vẫn đang lập trình và cùng nhau chơi thử để xem trò chơi này đã đủ vui để học chưa.
"Sáng tạo là nuôi dưỡng những hạt mầm thay đổi"
Mai Vũ, nhà làm phim độc lập gây chú ý với phim ngắn Spring Roll Dream cũng có những góc nhìn riêng về giáo dục, từ chính trải nghiệm của cô. Từng là sinh viên Kiến Trúc ngành Nội thất, Mai Vũ bỏ dở việc học để theo đuổi làm phim hoạt hình. "Dù vậy mình vẫn khao khát được tiếp cận một nền giáo dục sáng tạo cởi mở và hướng về con người nhiều hơn," cô chia sẻ.
Đối với Mai Vũ, việc học ở trường National Film and Television School đã mở ra cho cô những con đường mới trong hành trình sáng tạo. "Nghệ thuật nói riêng hay sáng tạo nói chung là một cách để bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc của bản thân, giống như ngôn ngữ vậy. So với thế hệ của mình thì bây giờ đã có nhiều trường học nuôi dưỡng khả năng sáng tạo của trẻ em hơn."
Theo Mai Vũ, bước tiến này cũng đến từ nhiều các cá nhân sáng tạo với mong muốn đóng góp ngược lại cho cộng đồng. Có rất nhiều người bạn của cô với sức ảnh hưởng nhất định trong lĩnh vực sáng tạo hoặc kinh doanh, họ đi học những điều hay ở nước ngoài rồi trở về Việt Nam và tham gia giảng dạy ở các trường học để dạy trẻ sáng tạo theo cách của riêng.
"Và bởi chính trẻ em cũng đang ngày một thay đổi, các em được tiếp cận nhiều với thông tin hơn dẫn tới nhu cầu giao tiếp bản thân với thế giới cũng khác, đòi hỏi hệ thống giáo dục cũng phải thay đổi theo như một điều tất yếu."
Một trong tác phẩm gần đây nhất của Mai Vũ (thuộc dự án Tiếp Bước Tiến,) Mai Vũ đã lấy cảm hứng từ trò chơi xếp gạch quen thuộc để nói về giáo dục sáng tạo. Trò chơi mở đầu với phần nền móng làm từ những viên gạch đơn sắc, đại diện cho thời kỳ khi mà sự sáng tạo vẫn chưa được chú trọng.
"Và rồi các nhân tố sáng tạo cá nhân xuất hiện, trong những hình hài, kích cỡ và màu sắc xô lệch khuôn mẫu, trở thành chất xúc tác cho những thay đổi bên trong nền móng. Nền móng trở nên giàu dinh dưỡng hơn, hỗ trợ thế hệ tiếp theo đâm chồi sáng tạo mạnh mẽ," Mai Vũ chia sẻ.
"Tự tạo nên đôi cánh của riêng mình"
JiJi & MinMin là một bộ đôi có niềm đam mê bất tận với phim hoạt hình và những thứ ngoài không gian. Cả hai được biết tới nhiều nhất qua dự án Vietnamese Lofi Girl.
Tham gia Tiếp Bước Tiến với chủ đề đề Giáo dục bậc cao, JiJi & MinMin đã hình thành ý tưởng từ sự hóa thân (The Metamorphosis.) Cả hai đã mượn bốn hồi chuyển mình của một con sâu bướm kể từ khi còn là trứng, đến khi thành nhộng rồi phá kén tung bay bằng đôi cánh rực rỡ ý chí của riêng mình.
Nhìn ngắm tác phẩm của JiJi & MinMin là nhìn ngắm những mộng mơ gặp thực tế, một cách thẩm mỹ nhưng cũng đầy động lực phát triển khi những nghệ sĩ trẻ nghĩ về nền giáo dục bậc cao.
Cả hai chia sẻ, "với chúng tôi, tính chủ động, quyền lựa chọn chính là bước tiến lớn nhất của giáo dục bậc cao. Ngày xưa, ông bà cha mẹ mình vì đời sống còn thiếu ăn thiếu mặc nên cơ hội học tập hạn chế, tư duy về học tập chưa cởi mở. Họ chuộng lao động chân tay vì tính thiết thực, còn học cao, kiến thức quá xa vời, có phần viển vông và... không mài ra ăn được."
Nhưng giờ đây, trường đại học ngày càng nhiều và đa dạng, nhiều bậc học - cử nhân, thạc sỹ, tiến sỹ, trường học trong nước - chương trình học quốc tế, ngành học cũng ngày càng nhiều và đa dạng hơn.
Thậm chí còn có những chương trình học bên ngoài, khoá học online, mà chúng ta có thể chủ động chọn nội dung theo khung thời gian và tốc độ của bản thân, thay vì bị động bám theo một khung chương trình cứng nhắc. Vậy nên mình có thể chủ động quyết định con đường mình muốn đi và cuộc sống người lớn của mình, JiJi & MinMin chia sẻ.
Ví dụ như bản thân JiJi học đại học kinh tế đối ngoại và không mấy liên quan đến nghệ thuật. Nếu như không nhờ tham gia những khóa học về thiết kế và tự học thêm trên mạng, JiJi sẽ không có cơ hội để học tiếp và theo đuổi sáng tạo nghệ thuật.
JiJi cũng chia sẻ rằng, việc tồn tại những khóa học nghệ thuật (cả trực tuyến lẫn trực tiếp) là rất quan trọng, góp phần nuôi dưỡng "đôi cánh" để bay cao.
Tiếp Bước Tiến là dự án nghệ thuật, sáng tạo tập thể cũng như cảm hứng tôn vinh 40 năm Việt Nam tiến bước dưới góc nhìn của người trẻ. 40 nghệ sĩ đã tạo ra 40 tác phẩm với góc nhìn độc đáo và tự hào về 40 bước tiến của Việt Nam. Tiếp Bước Tiến khởi xướng bởi Biti's đồng hành cùng Vietcetera, Dentsu Redder, C+P Consulting, La La Land, Westa Production, The Lab SG. Xem toàn bộ dự án tại tiepbuoctien.vn.