"Trở thành kẻ đi săn hoặc bị săn" là một trong những lời thoại cuối cùng của How to Become a Cult Leader, series mới lên sóng của Netflix. Nó là phép ẩn dụ, có lẽ đã trở thành "sáo ngữ" nhưng sự chênh lệch quyền lực giữa kẻ đi săn và bị săn chưa bao giờ thay đổi.
Nếu phép ẩn dụ trên đã cũ, thì hãy thử chơi trò chơi thánh thần? Khác với Neil Gaiman miêu tả trong American Gods, nơi các cựu thần thất sủng và tân thần lên ngôi - thì ngày nay những người phàm tục có thể làm đấng cứu thế? Series In the Name of God về những Messiah (Đấng cứu thế) thành lập nên các cult với các hành động lọc lừa, vô pháp, vô đạo đức tại Hàn Quốc.
Nhưng giáo phái (cult) là gì? Và làm sao để trở thành người lãnh đạo giáo phái (cult leader)?
Cult là gì?
Cult là một nhóm nhỏ những người tôn thờ một lý tưởng, hình mẫu hoặc vật thể được coi là kỳ lạ hoặc cực đoan. Từ cult có nguồn gốc từ “cultus” trong tiếng Latin; và tương tự như tiền tố trong culture (văn hoá) và cultivation (trồng trọt.) Cult cũng có ý nghĩa là tôn thờ, để chỉ một nhánh nhỏ của một tôn giáo hoặc các nghi thức cũng như thực hành của nhánh đó.
Về hình thái, cult mang sắc thái tiêu cực, được dùng bởi những người khó chịu. Trong một giáo phái thường phân chia các cấp bậc khác nhau, nhưng chủ yếu sẽ bao gồm hai đối tượng chính: cult leader (lãnh đạo giáo phái) và follower (tín đồ) như đã nói ở trên.
Lãnh đạo giáo phái có mọi thứ, từ sự sủng ái đến tiền bạc, quyền lực; là người có thể chỉ huy, ra lệnh, bắt phạt, làm chuyện tày trời... Còn tín đồ làm theo những mệnh lệnh của lãnh đạo giáo phái, bởi họ có niềm tin đang được cứu rỗi.
How to Become a Cult Leader nói về điều gì?
How to Become a Cult Leader là series bao gồm 6 tập, kể lại câu chuyện trở thành chủ giáo phái của 6 nhân vật có thật. Bằng cách sử dụng các hình ảnh tư liệu, các cuộc phỏng vấn với chuyên gia, các cựu thành viên/nạn nhân của các giáo phái, series mang đến một góc nhìn rõ ràng và dễ tiếp nhận về chủ đề này.
Những hình ảnh đại chúng (phim điện ảnh, phim hoạt hình, video mẫu…) được sử dụng khá "tuỳ tiện" nhưng cũng khá phù hợp trong series này. Bên cạnh đó, diễn viên Peter Dinklage trong vai người kể chuyện cũng như sử dụng hoạt hình (animation) một cách linh hoạt đã trở thành những phương tiện kể chuyện khá thú vị.
Tuy nhiên, series này không chỉ đơn thuần kể lại một lịch sử ngắn về những nhà lãnh đạo giáo phái, các bí mật đen tối động trời, mà được triển khai theo một hướng khác hẳn. Bằng cách trả lời câu hỏi như thế nào? - Nó trở thành một cách "giải thiêng" cho những điều đã được tô vẽ một cách thần thánh; một cuốn cẩm nang cho những người xem.
Là dấu gạch nối giữa How to Become a Tyrant (Cách để trở thành một bạo chúa, 2021) và How to Become a Mob Boss (Cách để trở thành một trùm xã hội đen, 2024) How to Become a Cult Leader chỉ cho người xem cách trở thành một giáo chủ bằng việc đưa ra các cách thức, phương tiện cũng những ví dụ cụ thể.
Không giấu nhẹm sự mỉa mai và trào lộng, series này mang đến một cách giải thích (đôi khi còn hời hợt) về khởi thuỷ và quá trình xây dựng một giáo phái. Bên cạnh đó, việc xoá bỏ hoàn toàn các yếu tố "tâm linh vũ trụ" hay "hư cấu hoá" vốn là thành tố tạo nên giáo phái cũng khiến phim trở nên mạch lạc hơn.
Vậy làm sao để trở thành chủ một giáo phái?
“Bạn chỉ cần làm theo cẩm nang này. Một loạt các chiến thuật mà các thủ lĩnh giáo phái dùng để tự biến mình từ kẻ phàm tục thành những vị thánh sống,” Lời mở đầu của How to Become a Cult Leader giải thích cho những gì mà khán giả muốn biết. Từ đó 6 tập phim mở ra các chiến thuật gồm 6 bước lớn (và nhiều bước nhỏ trong đó.)
Xây dựng nền tảng
Dù không mấy thành công (chỉ có 4 thành viên) nhưng ít ra Charles Manson được biết đến như một chủ giáo phái thay vì chỉ một kẻ tù tội, cùng sự thất bại trong việc trở thành ma cô dắt gái hay ngôi sao nhạc rock. Nhưng đoán xem, anh ta là bạn của Dennis Wilson (thành viên của ban nhạc The Beach Boys) và đã lập ra một giáo phái.
Manson đã trở thành một giáo chủ bằng việc nghiên cứu sách vở, nắm bắt thời cơ và thao túng tâm lý. Tin vui là, nếu bạn nghiên cứu cuốn sách self-help bậc nhất - Đắc nhân tâm (How to Win Friends and Influence People) thì bạn có cơ hội để trở thành một lãnh đạo giáo phái. Được biết trong thời gian ở tù, Charles Manson đã dày công đọc cuốn sách này.
Phát triển giáo phái
Có cha là mục sư nên Jim Jones cũng có niềm tin tôn giáo từ thuở ấu thơ. Từ một người bán khỉ kiếm tiền, Jim Jones đã xây dựng nên "Đền nhân dân” với khoảng 20.000 tín đồ khắp hai châu lục. Jim biết cách "nhân danh thần thánh" và lừa lọc bằng những lời hứa giả hiệu để không ngừng gia tăng tín đồ và quyền lực.
Không những thế, Jim Jones còn sử dụng một số ảo thuật cấp thấp, làm xiếc và diễn kịch để lừa đảo các tín đồ. Jim Jones đã tạo ra một giáo phái nơi anh ta được phục tùng như vua chúa, và có thể khiến 900 tín đồ cùng "đăng xuất khỏi trái đất" trong một ngày.
Nếu là một attention seeker, bạn cũng có khả năng để lãnh đạo một giáo phái đấy!
Tẩy não/ Tái tạo tâm trí
Jaime Gomez là một kẻ thất bại khác giống như Charles Manson khi bị Hollywood từ chối hết lần này hết lần khác. Những giống như Manson, Gomez cũng trở thành chủ giáo phái. Cách Jaime Gomez trở thành một giáo chủ chính là nhờ thao túng tâm lý, ảo thuật cấp thấp, thôi miên, tẩy não và tái tạo tâm trí người khác bằng lừa lọc, cách ly để trị.
Yếu tố cốt lõi giúp Jaime Gomez trở thành chủ giáo phái chính là ở thói ái kỷ và ám ảnh về sự hoàn hảo của bản thân. Những ai tự xem mình là "cái rốn của vũ trụ," hẳn họ cũng có khả năng để trở thành chủ giáo phái vậy.
Hứa hẹn sự vĩnh cửu
Đa số các giáo chủ đều tin rằng họ là người đặc biệt và quyền năng nhất thế gian, và Marshall Applewhite không phải là ngoại lệ. Nhưng với Applewhite đặc biệt nhất thế gian không quan trọng bằng vượt lên trên thế gian, và ở “cấp tiếp theo" (Next Level.)
Marshall là một người kể chuyện đại tài khi gieo vào đầu tín đồ về những điều siêu thực, những thứ khoa học viễn tưởng và cho rằng họ cũng đặc biệt.
Nếu bạn là một người yêu thích những tác phẩm văn chương của Ray Bradbury, Karel Capek, Yevgeny Zamyatin hay những bộ phim khoa học viễn tưởng (như Star Wars); một người thích đọc tin tức về người ngoài hành tinh hay UFO thì rất có thể bạn đã có một khởi đầu giống Marshall Applewhite trên con đường xây dựng giáo phái. Đừng quên, hãy có niềm tin và hứa hẹn về sự vĩnh cửu trường tồn.
Kiểm soát hình ảnh
Shoko Asahara đã tạo ra một trong những giáo phái nổi tiếng và nguy hiểm bậc nhất tại Nhật Bản, nơi gã có những yếu tố để xem xét như một kẻ khủng bố. Nhưng hành trình trở thành chủ giáo phái với hàng nghìn đệ tử cũng mang đến nhiều bài học quý giá.
Ngoài việc có niềm tin là đấng cứu thế, thì Shoko còn biết pha trò ảo thuật, lên các chương trình truyền hình nói đạo lý và vận động tranh cử.
Trở thành vĩnh cửu
Cũng nhân danh thánh thần nhưng giáo chủ Sun Myung Moon lại có cách gây dựng sự nghiệp và thanh thế ngoài sức tưởng tượng. Một cú bắt tay giữa quyền lực của "thần lực thức tỉnh" và chính trị Mỹ, cùng khả năng làm kinh tế khiến Sun Myung Moon thành công ngay cả khi đã qua đời.
Không chỉ là chủ giáo phái thành công trong cuộc đời mình, Sun Myung Moon còn giúp con cái kế thừa di sản. Liệu có chủ giáo phái nào thành công hơn Sun Myung Moon?
Tạm kết
Ngày nay, giáo phái không còn chỉ là những nhóm nhỏ mà có thể lên đến hàng trăm, hàng nghìn người với những lý tưởng và niềm tin khác nhau. Rất nhiều giáo phái và nhiều tín đồ gia nhập giáo phái kể từ phong trào New Age (như series How to Become a Cult Leader) có đề cập đến. Hiện phong trào New Age đang du nhập vào Việt Nam với trào lưu "chữa lành", "tìm kiếm bản thân…"
Tuy không dễ để trở thành lãnh đạo một giáo phái dù bạn đã có cẩm nang trong tay và học tập một cách nghiêm túc bài bản. Tuy nhiên, để trở thành một tín đồ lại không hề khó một chút nào. Chỉ cần bạn cảm thấy dễ bị tổn thương (vulnerable) hoặc không an toàn (insecure), chủ giáo phái có thể khai thác điều này và biến bạn thành một tín đồ.
How to Become a Cult Leader ít nhiều có ích (dù ở mức cơ bản nhất) ngay cả khi bạn chẳng muốn liên quan gì đến các giáo phái.