Bác sĩ Phan Chí Thành đã có hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực thai sản và sức khỏe tình dục. Với quyết tâm giúp đỡ và giáo dục cộng đồng về những khía cạnh của "chuyện giường chiếu," anh còn là chủ nhân kênh TikTok Dr4Women với hơn một trăm ngàn lượt follow.
Vốn là một kênh truyền thông thân thiện với các chủ đề tình dục và giới tính, chúng tôi tiếp cận bác sĩ Thành mà tưởng rằng sẽ được nghe những câu chuyện cũ. Kết thúc buổi trò chuyện, điều chúng tôi nhận lại không chỉ là những kiến thức chuyên sâu về tình dục, mà còn ngộ ra những lầm tưởng mà chính chúng tôi vẫn mắc phải.
Cùng tham khảo buổi trò chuyện dài hơi và vô cùng chi tiết giữa Vietcetera và bác sĩ Phan Chí Thành để hiểu cách mà tình dục học và giáo dục tình dục có thể biến mỗi người thành phiên bản tốt hơn của chính mình.
Tình dục học nói về điều gì?
Nhắc đến tình dục, ta thường nghĩ đến hành vi làm tình và các hoạt động tình dục nói chung. Tình dục học rộng hơn rất nhiều, không chỉ có hoạt động tình dục về thể chất mà còn nhiều yếu tố bên ngoài. Từ hoạt động tình dục bằng tinh thần, cho đến các mối quan hệ, các vấn đề tâm sinh lý, các vấn đề xã hội học ảnh hưởng đến hoạt động tình dục.
Thông thường, chuyên ngành tình dục học có ba trụ cột. Đầu tiên là trụ cột sinh học, quan tâm tới các vấn đề về sức khỏe ảnh hưởng tới hoạt động tình dục. Trụ cột thứ hai là tâm lý, nghiên cứu những ảnh hưởng sâu sắc của stress, sự căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày đến đời sống tình dục.
Cuối cùng là trụ cột xã hội học, bàn về các quan điểm cuộc sống, các kịch bản tình dục (sexual script), các chuẩn mực cho nam và nữ trong hoạt động tình dục; hay vấn đề gia đình, vai trò của đàn ông và phụ nữ trong gia đình, các xung đột gia đình, v.v.
Nếu hầu hết mọi người chỉ hiểu tình dục như hoạt động tình dục hay là sự hấp dẫn tình dục, thì từ góc nhìn của người làm tình dục học, tôi cần nghiên cứu toàn diện trên cả ba trụ cột. Khi chúng ta tiếp cận chẩn đoán cũng phải tìm trên cả ba trụ cột, từ đó mới có thể điều trị toàn diện.
Tình dục học giúp gì cho các bác sĩ trong việc khám chữa bệnh?
Tình dục học khiến ta hỏi những câu hỏi quan trọng về sức khỏe tình dục. Tất cả các chuyên ngành y khoa đều có mối quan tâm và ảnh hưởng tới tình dục. Ngành tim mạch có thể hỏi, người bệnh nhồi máu cơ tim có thể quan hệ trở lại sau bao lâu? Người chấn thương cột sống hỏi mình còn quan hệ được không, liệt dương vì chấn thương rồi thì quan hệ thế nào?
Hay các bệnh như tiểu đường, tuyến giáp đều ảnh hưởng tới đời sống tình dục, nhưng gần như chưa ai hỏi những điều đó cả. Do đó tất cả các y bác sĩ đều bối rối khi nhận được những câu hỏi về hoạt động tình dục. Ngay cả tôi là bác sĩ phụ sản nhiều năm mà vẫn gặp những câu hỏi không biết phải trả lời sao từ bệnh nhân.
Nhiều khi nếu bác sĩ không hỏi, bệnh nhân cũng không hỏi vì ngại. Đã vậy bác sĩ lại ngại trả lời hoặc trả lời bằng sự bối rối, dẫn tới lảng tránh các vấn đề tình dục. Điều này gây ra vấn đề chung là những cái ta nhìn thấy chỉ là đỉnh rất nhỏ của tảng băng chìm phía dưới: hàng nghìn nhu cầu thiết yếu về đời sống tình dục mà không có câu trả lời.
Bệnh nhân khi ấy phải tự tìm hiểu trên mạng internet rồi truyền miệng, mà khoảng 50% kiến thức trên mạng là không chính xác. Đó là những khó khăn và bối rối hiện nay trong nền tảng y học tình dục, cũng là lý do tại sao tình dục học quan trọng.
Tâm lý ngại của người bệnh tới từ đâu?
Thực ra không hẳn là ngại, mà nhiều người không hỏi vì không nhận ra mình có vấn đề về đời sống tình dục. Họ nghĩ chuyện quan hệ vốn vẫn vậy. Người Việt thường có quan niệm về bệnh tật là, chữa được bệnh, sống được là được, không cần khỏe.
Y học tình dục cũng thế, không quan hệ thì không chết, nhưng không quan hệ thì vợ chồng bỏ nhau. Người ta chỉ nghĩ lúc đó là do ông xã cặp bồ mà không nghĩ là do đời sống tình dục trục trặc gây ra xung đột vợ chồng.
Do đó, y học tình dục phải giải thích và giáo dục cho bệnh nhân hiểu, rằng các y bác sĩ có thể giúp bệnh nhân có cuộc sống tốt hơn khi bản thân người bệnh còn chưa hình dung được, chưa ý thức được là mình có bệnh. Nhiều người có vấn đề rồi cũng không biết là y học có thể chữa giúp.
Cuối cùng mới tới rào cản ngại ngùng. Thế nên trách nhiệm của bác sĩ là phải chủ động hỏi những câu về đời sống tình dục. Phải nói với họ rằng vấn đề này là phổ biến. Kể cả đã nghe được câu trả lời, vẫn phải hỏi lại nhiều lần để đảm bảo thông tin đó chính xác, bởi nhiều trường hợp người ta ngại và nói dối, nói xã giao.
Tình dục học có giúp ta hiểu nhiều hơn về bản thân?
Là y bác sĩ phụ sản, bệnh nhân quan trọng nhất của tôi là mẹ mình và vợ mình. Nhưng với tình dục học, bệnh nhân đầu tiên của tôi là chính bản thân mình. Người đầu tiên mà tôi ứng dụng tất cả các kiến thức, các kỹ năng là chính tôi.
Tình dục học không chỉ có mỗi câu chuyện làm tình, mà còn về vận hành gia đình ra sao, vận hành mối quan hệ ra sao, đối xử với con cái và bạn đời ra sao, phải bao dung và hiểu câu chuyện thế nào để giảm xung đột gia đình đi. Vì thế, tôi hạnh phúc và trưởng thành hơn từng ngày khi tham gia học tình dục học.
Do đó, phần thưởng lớn nhất cho những người làm tình dục học là cho chính họ, giúp họ hiểu sâu sắc về những mối quan hệ của cuộc đời mình. Khi chính họ hạnh phúc, chính họ tin vào điều đó thì mới đem đi giới thiệu, giải thích cho người thân, bạn bè.
Tình dục học có thể liên kết con người và cải thiện đời sống ra sao?
Tình dục học vừa cải thiện đời sống tình dục, vừa giúp ta chuẩn bị cho mối quan hệ. Khi đến với nhau, ta chỉ nghĩ đơn thuần là có thể xác đây, có tâm hồn đây, có tình yêu đây, chắc chắn tình yêu có thể giúp hai người ở với nhau mãi mãi. Nhưng chỉ 6 tháng tới một năm sau là thấy không thể chấp nhận nhau.
Vậy là do hết yêu, do không hợp, hay do không được học? Hầu hết là do không được học.
Khi các cặp đôi cưới nhau, sẽ có những xung đột về quan điểm sống, về quan điểm với gia đình và con cái mà không được chuẩn bị trước khi kết hôn với nhau. Đời sống gia đình hàng ngày có rất nhiều vấn đề nhỏ nhặt mà các cặp đôi có thể gặp hàng nghìn lần. Nếu không chuẩn bị trước cho nhau về kiến thức và cách xử lý các tình huống này, chắc chắn gia đình sẽ tan vỡ.
Nhiều người giỏi nhiều lĩnh vực nhưng không hiểu một xíu nào về vận hành mối quan hệ, dẫn tới trục trặc trong mối quan hệ. Vợ chồng đều nghĩ và đoán sai ý nhau, mỗi người tự ái một kiểu, trong khi vẫn yêu thương nhau và yêu thương gia đình. Tới sau chia tay, nhìn lại mới thấy nhiều khi chỉ là hiểu lầm.
Đó là vai trò của tình dục học: nó dạy ta cách vận hành mối quan hệ. Có hẳn một chuyên ngành trong tình dục học là couple therapy (trị liệu cặp đôi) để xử lý các vấn đề như vậy.
Tình dục chỉ đơn thuần là sự đụng chạm, khoái cảm, và sự thỏa mãn?
Mọi người hay nghĩ tình dục là đường thẳng, nhưng tình dục là hình xoắn ốc. Nó đi vòng tròn. Con người đi được với nhau về xác thịt, xác thịt thăng hoa thì lại làm tình cảm viên mãn hơn, bởi xác thịt thăng hoa thì tiết ra oxytocin và các hormone khiến ta gắn kết với nhau.
Đó là lý do tại sao các cụ nói là đi xa thì nhớ hơi, bện hơi, nhớ nhau vì oxytocin tăng gây ra cảm giác thèm muốn. Điều này đúng ở điểm, ngày xưa các cụ 14, 15 tuổi lập gia đình, hoàn toàn không biết nhau nhưng ở với nhau mãi thì sinh ra tình vợ chồng. Cứ xác thịt nhiều thì hoàn toàn có thể sinh tình cảm.
Ngược lại, có tình cảm rồi thì phát sinh tình dục rất dễ. Mỗi khi tình cảm thăng hoa thì tình dục tăng lên và ngược lại. Đây là một hành trình mà nếu hoàn thiện, ta có thể lên tận đỉnh Hy Mã Lạp Sơn, chứ không phải một đỉnh thấp của tình dục đơn thuần, như một ngọn cỏ ta nhảy qua.
Qua những đỉnh cao ấy, ta đạt cực khoái, và dù là “cực” khoái nhưng mỗi lần đều khác nhau, và còn có thể lên những đỉnh cao hơn nữa. Đó chính là việc ta đi cùng nhau, mỗi ngày đạt những đỉnh mới. Thế nên tình dục trong tình yêu có thể đem lại những thành quả lớn lao hơn rất nhiều so với tình dục đơn thuần.
Anh đánh giá sao về các trào lưu tình dục như FWB và ONS?
Mỗi người có quyền quyết định riêng về việc có cùng đồng hành và trao niềm tin hay không, ta không đánh giá về quyết định cá nhân của họ. Nhưng nếu FWB, ONS dưới dạng lợi dụng nhau, tìm cách lừa gạt đây là tình yêu, là sự cam kết, thì đó là sự lừa đảo. Do đó, cần phải nói rõ với nhau để tránh sự hiểu nhầm.
Đó là điều mà tôi thấy giới trẻ còn hiểu sai, rằng FWB chỉ là vui vẻ về tình dục. Trước FWB, ta phải đồng thuận, đồng ý với nhau, với điều kiện là hai người độc lập. Trong tình dục, yếu tố trách nhiệm là rất lớn, ta được quyền nhưng cũng có trách nhiệm bảo vệ nhau khỏi bệnh tình dục hay mang thai ngoài ý muốn.
Ta nghĩ fwb là phải giao hợp mới gọi là tình dục, không đúng. Ngày nay rất nhiều trường hợp “alo” sex, gửi video sex, sex talk, sexting - cũng coi là hoạt động tình dục. Nhiều khi ta đã vượt qua những lằn ranh đó từ rất sớm, nhờ đó sau này ta mới dần tiến tới lằn ranh giao hợp. Ta hay tự lừa dối rằng đấy chưa phải là giao hợp mà chỉ đơn thuần là giải trí, dẫn tới hiểu sai.
Công nghiệp "phim heo" tác động thế nào tới nhận thức về tình dục?
Có muốn hay không muốn thì phim khiêu dâm vẫn tồn tại và phát triển cực mạnh với thị phần chục tỷ đô và chỉ có tăng lên chứ không giảm. Thế nên phải học cách sống chung với nó. Xem sex là một hành động rất phổ biến ở người trưởng thành, và nó trung lập, không quá lợi cũng không quá hại.
Thế nhưng nếu người dưới 18 tuổi xem phim sex thì rất dễ để lại những sai lầm về nhận thức, và tiếp xúc với phim khiêu dâm càng sớm thì càng dễ có những định kiến, vặn xoắn về nhận thức, có thể thay đổi cách nhìn với đời sống thực tế.
Phim sex là 18+, nhưng không có một mức tuổi sinh học nào quyết định sự trưởng thành của một con người. Rất nhiều anh em 40 tuổi nhưng vẫn mãi mãi tuổi 15 khi nhận thức về tình dục. Ta cần hiểu và phân biệt rõ đâu là phim, đâu là hoạt động tình dục thực để tránh áp dụng sai.
Hiện nay chúng ta có phim giáo dục tình dục, và chúng tốt chứ không hề xấu. Nhưng ranh giới giữa phim khiêu dâm và tài liệu giáo dục tình dục thì còn vô cùng tranh cãi, và phải phù hợp theo tuổi. Tuổi trẻ quá thì đây là porn, nhưng tới một độ trưởng thành nhất định thì lại được coi là tài liệu giáo dục tình dục.
Có những khuôn mẫu tình dục nào phổ biến?
Khuôn mẫu tình dục quy định người đàn ông, người phụ nữ phải hành xử ra sao trên giường. Ví dụ nam giới tấn công, nữ giới phòng thủ, hay người nữ phải giữ trinh tiết còn người nam thì quan hệ tình dục càng nhiều thì càng tự hào là có kinh nghiệm.
Cái dở nhất của khuôn mẫu tình dục là rất nhiều điều nam giới được làm mà nữ giới không được làm, không có sự bình đẳng trong đó. Và còn nhiều khuôn mẫu sai hay không còn phù hợp, ví dụ như người nam luôn phải khỏe, mạnh, quan hệ lâu.
Hay khuôn mẫu về trinh tiết chẳng hạn. Liệu việc giữ gìn trinh tiết có đồng nghĩa với đạo đức của người phụ nữ hay không? Nếu ta nghiêm túc làm theo quan niệm về trinh tiết của các cụ, liệu rằng có để lại hậu quả gì cho đời sống vợ chồng hay không?
Có những bạn sau đêm tân hôn thì mần mò mãi không quan hệ được. Có những bạn 5, 7 năm sau khi cưới vẫn không quan hệ được. Nếu ta khắt khe quá, không tìm hiểu về hoạt động tình dục, thì không thể có chuyện hoạt động trơn tru sau đêm tân hôn.
Vậy thì hoàn toàn có thể ủng hộ quan điểm các cụ, nhưng ta cũng phải hiểu hoạt động tình dục là thế nào, nữ thế nào, nam thế nào. Vậy ta học ở đâu? Nhà trường không dạy, bố mẹ không có, mạng internet thì sai một nửa, nên cần phải có các trường học về tình dục, các sexual school.
Anh hình dung một sexual school sẽ như thế nào?
Hoạt động tình dục yêu cầu sự giáo dục từ mẫu giáo tới trưởng thành. Việc giáo dục tình dục quá khắt khe có thể khiến ta mắc các bệnh lý về tình dục, hoặc là bị cởi mở quá mức khi ta mất niềm tin về cách giáo dục cũ.
Câu hỏi mà mọi người hay hỏi: liệu sexual school có vẽ đường cho hươu chạy hay không. Liệu giáo dục tình dục có phải là dạy “tips and tricks,” dạy kỹ năng làm tình không? Không hề đúng.
Điều quan trọng nhất là dạy kỹ năng làm người, hiểu cách vận hành xã hội, cách vận hành mối quan hệ hai người với nhau. Vận hành ở đây là cả về tình cảm, kinh tế, tài chính, tình dục.
Tình dục không hề tách rời những điều đó. Ví dụ, tình dục đương nhiên cần tiền và tốn kém: các biện pháp phòng ngừa, chi phí khách sạn, phí khám sức khỏe tình dục. Điều đó ai trả? Bạn trai, bạn gái, hay ai sướng thì người đấy trả?
Ta cũng phải dạy con hiểu đâu là mối quan hệ lợi dụng, dạy con không tìm cách lừa người khác và không để người khác lừa. Ta dạy con về tình dục để các con bảo vệ mình, nhưng cũng phải dạy về những phần thưởng lớn lao của tình dục.
Tình dục là một công cụ cực kỳ sắc bén có thể làm ta đứt tay nếu không biết dùng. Nhưng vì quá sợ con dao sắc mà lại dùng đá, dùng gạch để đập vào cuộc đời thì sẽ làm nát món ăn ngon. Trách nhiệm của người lớn là dạy các con bảo vệ bản thân và tận hưởng một đời sống tình dục đúng nghĩa.
Lắng nghe những chia sẻ khác của bác sĩ Phan Chí Thành trong Podcast Cởi Mở của Vietcetera nhé!